Δομή του δέρματος

Ένας θαυμαστός κόσμος

Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος (σε εμβαδόν και όγκο) και ως εκ τούτου η μελέτη του άρχισε από πολύ νωρίς στα πλαίσια της ιατρικής κοινότητας. Πρόκειται για ένα θαυμαστό κόσμο ανταλλαγής ουσιών και διαρκούς ανανέωσης με μηχανισμούς άμυνας, θερμορύθμισης και ομοιόστασης που μας εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα, μετά από τόσα χρόνια σπουδής.

Ξεκινώντας από μέσα προς τα έξω, το δέρμα αποτελείται από το υπόδερμα ή υποδόριο. Εδώ υπάρχουν τα λιποκύτταρα και τα μεσολόβια διαφραγμάτια που περιέχουν νεύρα και αγγεία για τη θρέψη του δέρματος. Σε αυτό το ανατομικό επίπεδο εντοπίζονται οι βλάβες που δημιουργούν τη γυναικοειδή λιποδυστροφία (κοινώς «κυτταρίτιδα»). Η γυναικοειδής λιποδυστροφία εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες μετά την εγκυμοσύνη ή μετά από μεγάλες αυξομειώσεις του σωματικού βάρους και οφείλεται σε ατροφία του χορίου με παρουσία λιποκυττάρων μεγάλου μεγέθους.

Πάνω από το υποδόριο βρίσκεται το χόριο ή κυρίως δέρμα. Χωρίζεται στο δικτυωτό και στο θηλώδες. Είναι μορφή συνδετικού ιστού και αποτελείται από διαφόρων ειδών κύτταρα, αγγεία, νεύρα, ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης. Επίσης, στο χόριο βρίσκονται και τα εξαρτήματα του δέρματος δηλαδή οι τριχοσμηγματογόνοι θύλακοι και οι ιδρωτοποιοί αδένες.

Στη διατήρηση της δομής και της σύστασης των κολλαγόνων και ελαστικών ινών του χορίου στοχεύουν όλες οι θεραπείες αντιγήρανσης (ανάπλαση δέρματος με Laser, μεσοθεραπεία, skin tightening κ.α.).

Πάνω από το χόριο βρίσκεται η επιδερμίδα που αποτελείται από τέσσερις στιβάδες αρχίζοντας από μέσα προς τα έξω: η βασική, η ακανθωτή, η κοκκώδης και η κερατίνη. Η αναγέννηση της επιδερμίδας ξεκινά από τη βασική στιβάδα και τελειώνει στην κερατίνη. Αυτή η διαδικασία της αναγέννησης επαναλαμβάνεται περίπου κάθε 28 ημέρες και έτσι διατηρείται το δέρμα μας υγιές και όμορφο. Το εντυπωσιακό σε αυτή τη διαρκή διαδικασία είναι ότι με αυτές τις τέσσερις στιβάδες της η επιδερμίδα μπορεί να λειτουργεί ως άριστο μονωτικό υλικό (διατηρεί το κυρίως δέρμα ανέπαφο από τις εξωτερικές συνθήκες όπως η υγρασία) ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει επιλεκτικά να περάσουν μέσα από αυτήν θρεπτικές και χρήσιμες ουσίες (ενυδατικές κρέμες ή φάρμακα).

Η διατήρηση του υδρολιπιδικού μανδύα που περιβάλει και προστατεύει την κερατίνη στιβάδα έχει μεγάλη σημασία για την αναγέννηση και τη σωστή λειτουργία του δέρματος. Εδώ ακριβώς στοχεύουν όλα τα μαλακτικά και ενυδατικά προϊόντα, όπως επίσης και τα προϊόντα καθαρισμού.

Τύποι δέρματος

Α. Λιπαρό – μεικτό δέρμα

0 συνηθέστερος τύπος δέρματος στην εφηβική ηλικία και όχι μόνο

Μπορούμε να ξεχωρίσουμε το λιπαρό δέρμα:

1. Απλό λιπαρό δέρμα που είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος μεσογειακού δέρματος. Είναι σύνηθες η επιδερμίδα στα πρόσωπα των νέων να έχει διευρυμένους πόρους και να παράγει περισσότερο σμήγμα (ουσία που στοχεύει κυρίως στη λίπανση του δέρματός μας), ιδιαίτερα στη μύτη και το μέτωπο λόγω της παρουσίας πολυάριθμων σμηγματογόνων αδένων.

2. Μεικτό δέρμα το οποίο συνυπάρχουν λιπαρές περιοχές κυρίως στις παρειές, τη μύτη και το μέτωπο μαζί με περιοχές ξηρού δέρματος στο υπόλοιπο πρόσωπο, ενώ μπορεί να συνοδεύεται από ελαφρά απολέπιση. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά προσδίδουν στο άτομο μία «λιπαρή όψη».

3. Επιπλεγμένο λιπαρό δέρμα:

• Λιπαρό με στοιχεία ακμής δέρμα που είναι πολύ συχνό στους εφήβους με την έναρξη της λειτουργίας των γεννητικών ορμονών και με συχνή την παρουσία του προπιονικού βακτηριδίου της ακμής (P. Acnes). Χαρακτηρίζεται από έντονη ή ήπια λιπαρότητα με βλατίδες και φλυκταινίδια (κοινά «σπυράκια»).
• Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα με ερυθηματολεπιδώδεις περιοχές και ήπιο κνησμό κυρίως στο μεσόφρυο και τη μύτη (πλάγιες ζώνες) που οφείλεται στο ωοειδές πιτυρόσπορο (P. Ovale).
• Ιατρογενώς αφυδατωμένο λιπαρό δέρμα, που εμφανίζει έντονη απολέπιση οφειλόμενη στη μείωση των λιπιδίων της επιδερμίδας που αδυνατούν να συγκρατήσουν το νερό λόγω τοπικής αγωγής με κερατολυτικά ή από του στόματος λήψη φαρμάκων (π.χ. ισοτρετινοΐνη).

Αντιμετώπιση μεικτού – λιπαρού δέρματος

• Συνιστάται φαρμακευτική αγωγή αν συνυπάρχει ακμή ή σμηγματορροϊκή δερματίτιδα.
• Καλός καθαρισμός με δερματολογικά καθαριστικά σε στερεή ή υγρή μορφή με όξινο ή ουδέτερο PH (5 – 6) που παράγουν ήπιο αφρό και έχουν ήπια αντισηπτική και στεγνωτική δράση.
• Μετά το πλύσιμο να χρησιμοποιούνται:

ü  Ήπιες μαλακτικές κρέμες και ασθενώς αλκοολούχες κρέμες ελαίου σε νερό (O/W)

ü  Προϊόντα επικάλυψης, όπως διάφορες πούδρες ή make-up, που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη μικροατελειών του δέρματος και για την εξαφάνιση της «γυαλάδας» που οφείλεται στον ιδρώτα και τη λιπαρότητα. Τα προϊόντα αυτά πρέπει να είναι δερματολογικά ελεγμένα, μη φαγεσωρογόνα και υποαλλεργικά.

Τέλος, επισημαίνω κάποια προληπτικά μέτρα όπως:

• τακτικό πλύσιμο μία – δύο φορές ημερησίως με άφθονο χλιαρό νερό σε όλο το πρόσωπο και το λαιμό
• να αποφεύγονται σαπούνια που περιέχουν αντιμικροβιακά συστατικά και έχουν ισχυρή αντισηπτική δράση
• μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιες τονωτικές ή στυπτικές αλκοολούχες lotion, ειδικές για τον τύπο του δέρματός μας
• να μη ξεχνάμε την αντηλιακή προστασία με προϊόντα που έχουν «λεπτή υφή» και δεν είναι φαγεσωρογόνα, αφού στην αντίθετη περίπτωση η λιπαρότητα (ειδικά αν συνυπάρχει με ακμή) θα επιδεινωθεί.

Β. Ξηρό – αφυδατωμένο δέρμα

Ο καθρέφτης του σύγχρονου τρόπου ζωής

Οι όροι «ξηρό δέρμα» και «αφυδατωμένο δέρμα» αν και δεν είναι απόλυτα ταυτόσημοι, έχουν το ίδιο τελικό αποτέλεσμα όσο αφορά στην εμφάνιση του δέρματος, δηλαδή δέρμα τραχύ, ανελαστικό, συρρικνωμένο με λεπτή ή μέτρια

απολέπιση.

Το αφυδατωμένο δέρμα υποδηλώνει ότι έχει απομακρυνθεί το νερό, ενώ το ξηρό υποδηλώνει ότι δεν υπάρχουν τα απαραίτητα λιπίδια στην επιδερμίδα για την κατακράτηση του νερού.

Μπορούμε να μιλήσουμε για ξηρό δέρμα και για παθολογικά ξηρό δέρμα:

1. Ξηρό δέρμα

Διάφοροι παράγοντες μπορεί να συντελούν στη ξηρότητα του δέρματος:

• Ατομικοί παράγοντες, όπως το υπερβολικό πλύσιμο ή η χρήση ισχυρών καθαριστικών  με αποτέλεσμα την αφαίρεση των επιδερμιδικών λιπιδίων. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζουν και κάποιες συνήθειες όπως η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα.
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως ο ήλιος , η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο τεχνητός κλιματισμός, συχνά ξηραίνουν το δέρμα.
• Ιατρογενείς παράγοντες, όπως η τοπική εφαρμογή ή συστηματική λήψη φαρμάκων (π.χ. ισοτρετινοΐνη).
• Η ηλικία: με την πάροδο του χρόνου επιβραδύνεται ο ρυθμός ανανέωσης της επιδερμίδας, με αποτέλεσμα διαταραχές στη δομή και τη λειτουργία του δέρματος.

2. Παθολογικά ξηρό δέρμα:

Είναι αποτέλεσμα παθήσεων όπως η ψωρίαση, η ιχθύαση ή η ατοπική

δερματίτιδα.

Αντιμετώπιση του ξηρού – αφυδατωμένου δέρματος

• Συνιστάται φαρμακευτική αγωγή σε καταστάσεις παθολογική ξηρότητας.
• Καθαρισμός με δερματολογικώς ελεγμένα σαπούνια πλούσια σε μαλακτικές ουσίες ή γαλακτώματα καθαρισμού χωρίς αλκοόλη.
• Μετά το πλύσιμο είναι επιβεβλημένη η εφαρμογή κρέμας που να περιέχει τους απαραίτητους ενυδατικούς παράγοντες (π.χ. λιπίδια, λιποσωμάτια, κεραμίδια, υαλουρονικό οξύ κ.α.) όσον αφορά στο ξηρό κυρίως δέρμα, ενώ για το αφυδατωμένο θα πρέπει να περιέχουν κάποιους φυσικούς υδροσταθεροποιητές, δηλαδή ουσίες με ικανότητα κατακράτησης νερού.
• Τέλος, κάποια προληπτικά μέτρα, όπως αποφυγή χρήσης πράσινου ή κοινού σαπουνιού, καθώς και αφρόλουτρου. Χρήση χλιαρού νερού με ήπιες κινήσεις, χωρίς τρίψιμο του δέρματος κατά το πλύσιμο.
• Επιλεγμένα μαλακτικά μετά το μπάνιο και βέβαια πάντα αντηλιακή προστασία.

Γ. Ευαίσθητο δέρμα

Συχνές αλλεργικές αντιδράσεις και ερύθημα (κοκκίνισμα)

Ως ευαίσθητο ορίζεται το λεπτό εύθραυστο, ευερέθιστο και μη ανεκτικό δέρμα που υπερ-αντιδρά και δεν ανέχεται πολλές φορές ακόμα και το νερό. Αφορά συνήθως σε λευκές γυναίκες με ξανθά ή κόκκινα μαλλιά (φωτότυποι I – II).

Δ. Υπερευαίσθητο δέρμα

Μια κατάσταση που χρήζει ιδιαίτερης αγωγής και φροντίδας

Το υπερευαίσθητο δέρμα χαρακτηρίζεται από:

• μόνιμη ξηρότητα
• ερυθρότητα (κοκκίνισμα)
• κνησμός
• αίσθημα καύσου
• αίσθημα τάσης (τράβηγμα)

Αντιμετώπιση ευαίσθητου – υπερευαίσθητου δέρματος

• Ήπιος καθαρισμός. Να μην χρησιμοποιείται νερό βρύσης, ο καθαρισμός να γίνεται με νερό θερμών πηγών, ή απιονισμένο νερό και χωρίς χρήση σκληρών σαπουνιών.
• Μετά το πλύσιμο, να χρησιμοποιούνται προϊόντα χωρίς άρωμα, χρώμα, αγγειοδιασταλτικά συστατικά και συντηρητικά (parabens), σε μορφή ημίρρευστων κρεμών ή gel, με ήπια επιφανειοδραστικά συστατικά.
• Οπωσδήποτε κάποιο αντηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας (SPF > 30)
• Φαρμακευτική αγωγή στις περιπτώσεις που συνοδεύεται από παθήσεις όπως η ροδοχρόους νόσος ή η ατοπική δερματίτιδα.